tonizm to system wersyfikacyjny, opierający się na równej liczbie zestrojów akcentowych w każdym wersie;
powstał w XIX wieku;
zaliczany jest do wersyfikacyjnych systemów numerycznych;
wiersz toniczny zaliczany jest do wiersza regularnego;
w opisie wiersza tonicznego podaje się liczbę zestrojów akcentowych, składających się z:
akcentów głównych (oksytoniczny, paroksytoniczny, proparoksytoniczny, daktyliczny);
akcentów pobocznych (dodatkowy akcent na pierwszej lub drugiej sylabie w zestroju);
konstantą wersyfikacyjną jest w przypadku tonizmu równa w każdym wersie ilość zestrojów akcentowych i jednocześnie akcentów głównych (różnie rozłożonych w kolejnych wersach) z jednoczesnym zachowaniem sylabizmu nieregularnego (wykluczony jest sylabizm ścisły);
wiersz toniczny może występować w postaci:
tonizm regularny
wszystkie wersy mają identyczną liczbę zestrojów akcentowych;
tonizm nieregularny
w różnych konfiguracjach przeplata stałe formaty wierszowe, tworząc założony z góry i przewidywalny wzorzec rytmiczny;
nieregularność tonizmu polega na tym, że kolejne wersy nie mają tej samej liczby zestrojów akcentowych;
Na nieregularność wiersza tonicznego wpływają dwa elementy:
Często fragmenty utworu o równej ilości zestrojów akcentowych rozbijane są wersami z ich mniejszą lub większą ilością.
Podział na zestroje akcentowe jest mniej obiektywny niż sylaby czy stopy akcentowe, bo zależy (choć w niewielkim stopniu) od odczytania tekstu przez czytelnika.
Najczęściej spotykane formanty wersyfikacyjne wiersza tonicznego to:
trójzestrojowiec (bez średniówki);
sześciozestrojowiec ze średniówką po trzecim zestroju akcentowym;
tonizm i wiersze toniczne odnajdujemy m.in. w utworach: W. Broniewskiego, T. Gajcego, K. Iłłakowiczówny, J. Tuwima,