Bogarodzica - zabytek języka polskiego
Już piętnastowieczni kopiści (a więc jeszcze w średniowieczu), nie pojmując dawnej poprawności i sensu wyrazów, rozmaicie je przekształcali. Świadczy to o tym, że twórca pieśni ułożyć ją musiał znacznie wcześniej, niż powstał jakikolwiek z ocalałych zabytków polszczyzny średniowiecznej. Tak więc dziś uznajemy Bogurodzicę za nastarszy artystyczny tekst zapisany w języku polskim, a to czyni z nią jeden z najważniejszych zabytków języka polskiego. Kanclerz Jan Łaski wydając w 1506 r. pierwszy zbiór praw Królestwa Polskiego tzw. Statut Łaskiego na wstępie kazał umieścić Bogurodzicę i jest to pierwszy druk utworu.
Archaizm – znaczenie, słowo lub forma gramatyczna, która wyszła już z użycia
O tym, że jest to najstarszy zabytek języka polskiego świadczą niepowtarzalne, unikalne (niespotykane nigdzie) archaizmy:
- Bogurodzica- z pierwszym członem o postaci celownika, już w drugim przekazie zmienionej na: Bogarodzica;
- unikat przyimka dziela(dla) (obcego już nawet w Kazaniach świętokrzyskich)
- bożyce, co jest wołaczem od bożyc (syn Boga)
- stary rozkaźnik 2 os. l. poj.: zyszczy, spuści, raczy
- zwyczaj używania mianownika w funkcji wołacza: rodzica, dziewica, Maryja.
Typy archaizmów:
| Typ archaizmu | dawniej | dziś |
| archaizmy fonetyczne: | sławiena Krzciciel |
wymawiano jak sławiona (przegłos polski) Chrzciciel |
| archaizmy fleksyjne: | Bogurodzica dziewica raczy |
Bogurodzico dziewico (kiedyś wołacz i mianownik miały tę samą formę, dziś mają różną) racz |
| archaizmy słowotwórcze: | Bożyc | syn Boga (przyrostek -yc/-ic już w języku polskim już nie funkcjonuje, ale w języku rosyjskim przetrwał) |
| archaizmy leksykalne (słownikowe, wyrazowe): | zwolena dziela jąż |
wybrana dla którą |
| archaizmy semantyczne (znaczeniowe): | spuść – wtedy skłoń, uczyń | upuść, pozwól spaść |
| archaizmy składniowe: | twego dziela Krzciciela | dla twego Chrzciciela |