Jak uczyć skutecznie i efektywnie
języka polskiego (i nie tylko)?
Nie jest to żadne odkrywanie Ameryki, ale zbiór kilku ciekawych i istotnych informacji z zakresu psychologii, socjologii i pedagogiki nauczania zweryfikowanych w praktyce. Tekst został napisany z myślą o wszystkich polonistach (i nie tylko), którzy chcą być jeszcze lepsi w tym, co robią. Dla doświadczonych nauczycieli wiele z tych spostrzeżeń może okazać się oczywistymi, ale jeśli znajdzie się choć jedna uwaga, która pomoże udoskonalić komuś warsztat pracy, poprawić wyniki i zmaksymalizować satysfakcję z wykonywanej pracy, to znaczy, że artykuł spełnił swoje zadanie. Oczywiście zapraszam do wzbogacania tego artykułu o własne spostrzeżenia w komentarzach. Życzę owocnej lektury.
Trochę teorii
Nabywanie wiedzy proceduralnej (umiejętności)
Żmudne i monotonne ćwiczenia mają wartość nieocenioną – zapamiętują się do końca życia (jazda na rowerze, czytanie, pisanie) trzeba jednak osiągnąć automatyzm, wtedy nie trzeba się koncentrować na procedurze.
Nabywanie wiedzy deklaratywnej – (wiedza typu: co?)
Powtarzanie pozwala osiągnąć długotrwałe rezultaty,
Zasady nabywania wiedzy deklaratywnej:
- specyficzność kodowania – ucz się tak, jak będziesz musiał sobie przypomnieć (piosenkę śpiewaj, odpowiedzi – z pytaniami)
- zależność od stanu – ucz się w podobnym stanie umysłu, w jakim będziesz wykorzystywał wiedzę (trzeźwość, napięcie, koncentracja)
- zależność od kontekstu fizycznego ucz się w podobnych warunkach fizycznych (temperatura, hałas, pozycja) do tych, w których z wiedzy będziesz korzystać
- zależność od nastroju – kiedy jest się smutnym łatwiej zapamiętać smutne wydarzenia, a kiedy radosnym – radosne
Zapominanie
to proces zanikania ścieżek dostępu do niewymazywalnych śladów pamięciowych. Człowiek zapamiętuje wszystko – jedyny problem stanowi tylko odnalezienie poszukiwanej informacji.
Co pomaga w uczeniu?
powtarzanie
podstawowy warunek skutecznego uczenia – musisz nakłonić uczniów do systematycznych powtórek, i na lekcji również powracać do najważniejszych informacji.
rozumienie
umożliwia kojarzenie, organizację informacji oraz podtrzymanie całej konstrukcji (w razie zapomnienie elementu)
dzięki rozumieniu wiedza będzie stanowiła całość, a wtedy jedne elementy będą kojarzyć się z innymi i przypominać zapomniane informacje.
kategoryzacja
(grupowanie podobnych elementów) ułatwia zapamiętywanie i wiąże się ze zrozumieniem relacji między informacjami. Kiedy informacje są powiązane ze sobą, uczeń przypominając sobie jedną, będzie przypominał sobie automatycznie te, które są z nią związane. Doskonale w tę funkcję spełniają mapy mentalne wykorzystane jako forma syntezy zdobytej wiedzy.
Nagradzanie a nauka
- brak nagrody powoduje obniżenie efektywności uczenia się,
- nagradzanie zwiększenie efektywność uczenia się;
- największa efektywność osiągana jest tylko wtedy, kiedy na początku się nie nagradza, a potem nagradza (eksperyment Tolmana).
- nienagradzanie za każde zadanie zwiększa kreatywność uczniów (polska dydaktyka jak się okazuje nakłania nas do zabijania w uczniach kreatywności i odpowiedzialności za samokształcenie).
Jak uczyć jeszcze skuteczniej?
Uczniowie
- Namów uczniów na powtórki zwłaszcza nowych informacji tuż przed snem (mózg w trakcie snu ponownie przetwarza wcześniej zdobyte informacje) a najlepiej na przerwie po lekcji, w ten sam dzień, na drugi dzień.
- Zawsze jasno i z wyprzedzeniem określaj termin sprawdzenia wiedzy (najlepiej na samym początku) – to bardzo pomaga uczniom w efektywnym uczeniu się i tym samym osiągnięciu lepszych wyników.
- Przekonuj uczniów o ich zaletach, wysokiej wartości i dużym potencjale, bo brak wiary w siebie utrudnia im uczenie się
- Nigdy nie upokarzaj uczniów. Tylko szczęśliwi, pozytywnie nastawieni do Ciebie i przedmiotu, wierzący w siebie i swoje możliwości uczniowie podejmą się trudnych zadań i odniosą sukces.
Lekcja
- Wystawiając uczniowi ocenę zawsze uzasadniaj jej wysokość i wskazuj elementy pożądane (wzmacniasz takie działania) oraz mankamenty (uczeń wie, co powinien zmienić).
- Unikaj niepotrzebnych ocen niedostatecznych, bo lęk przed karą utrudnia uczenie
- Wstawiając ocenę niedostateczną pamiętaj, że kara nie zmienia postępowania (a młodych buntowników wręcz utwierdza w przyjętej postawie), co najwyżej je chwilowo wytłumia. Zmianę stosunku do przedmiotu możesz jedynie uzyskać pozytywnie motywując uczniów.
- Konsekwencja bywa bolesna i trudna, ale zmusza wszystkich uczniów do pracy, daje im poczucie sprawiedliwości i bezpieczeństwa; bardzo korzystnie wpływa również na Twój wizerunek.
- Bezwzględnie egzekwuj przestrzegania ustalonych zasad, wypełniania wszelkich zobowiązań i powinności od wszystkich uczniów. Kara musi być nieunikniona, jeśli ma mieć wymiar dydaktyczny.
- Często nagradzaj, ale tylko za konkretne efekty, działania (nigdy za darmo). Zawsze korzystaj z całej skali ocen – uczeń musi wiedzieć, że by uzyskać satysfakcjonujący go stopień, powinien dać z siebie wszystko.
- Ciekawe zapamiętuje się łatwiej, przyjemniej i na dłużej. Twoje lekcje muszą być ciekawe, bo ciekawość przyciąga uwagę i motywuje do wysiłku.
- Zaangażuj w lekcję śmiech i zabawę, a najlepiej również ruch to nieocenieni pomocnicy w zapamiętywaniu informacji. Nie bój się hiperboli, karykatury, groteski, oryginalnych skojarzeń, porównań. Unikaj jak ognia patosu, powagi i zwrotów typu: to ważne, wielki poeta itp.
- Prowokuj, szokuj, wstrząśnij co jakiś czas swoimi uczniami, a na pewno zapamiętają te informacje.
- Wzbogacaj nudne treści o związane z nimi pikantne informacje.
- Wykorzystuj głos (tempo, barwa, głośność), gestykulację, grę aktorską.
- Stosuj anegdoty i pozorne dygresje silnie związane z lekcją. (jeśli uczeń zapamięta niezwykłe, to przypomni sobie również resztę informacji, o którą nam chodzi.
- Wykorzystaj początek lekcji jako przynętę, stwórz pozytywną atmosferę, zdobądź uwagę uczniów i skup ich na tym, a reszta będzie znacznie przyjemniejsza i łatwiejsza dla Ciebie oraz Twoich uczniów.
Nauczyciel
- Zatroszcz się o swój wizerunek (wbrew pozorom nie musi być idealny, lepiej niech będzie prawdziwy), jeśli uczniowie będą Cię cenić i szanować, pójdą za Tobą nawet w ogień.
- Pokaż uczniom, że ich rozumiesz, podejmuj decyzje uwzględniając ich sytuację i możliwości. Co jakiś czas daj im odetchnąć z radością, ulgą na polskim, podkreśl przy tym, że to Twój dar, który jest reakcją na ich sytuację.
- Obserwuj klasę i reaguj odpowiednio na zmiany nastrojów, pobudzaj ich, poprawiaj samopoczucie.
- W miarę możliwości dopasowuj materiał i przebieg lekcji do stanu i możliwości klasy.
- Daj im wrażenie współdecydowania w procesie nauczania (niech oni wyznaczają termin sprawdzianu, wybierają dodatkową lekturę)
- Wykorzystuj aktywizujące metody: burza mózgów, debata, projekt, praca w grupach, gry, symulacje, konkursy. Jeśli uczeń coś zrobi więcej z tego zapamięta.