Strona 2 z 4
1. Przykładowy konspekt odpowiedzi do zadania egzaminacyjnego na ustną maturę z języka polskiego (matura od 2015 roku)
W jaki sposób w utworach literackich bywają przedstawiani intelektualiści? Omów zagadnienie, odwołując się do załączonej bajki Ignacego Krasickiego oraz do innych utworów literackich.
I WSTĘP
Intelektualista to człowiek o dużej wiedzy i wybitnych zdolnościach umysłowych, twórczo myślący, kierujący się w postępowaniu rozumem, przedkładający racjonalizm nad inne sposoby poznawania rzeczywistości; to także – autorytet intelektualny w społeczeństwie.
II TEZA
Intelektualista w utworach literackich wieku XVIII i XIX bywa przedstawiany w różnoraki sposób, z jednej strony – ironiczny, jako osoba wyalienowana, ślepo zapatrzona w naukę jako jedyne narzędzie poznania rzeczywistości, z drugiej – z podziwem dla jego wiedzy i braku przywiązania do dóbr materialnych oraz dystansu do spraw dotyczących codziennego życia. Oświeceniowy i pozytywistyczny kult nauki i wiedzy nie pozwalał na ironiczne traktowanie uczonych, w romantyzmie zaś odnaleźć można wizerunki krytyczne.
III WYWÓD
- Przedstawiony w pośmiertnej charakterystyce filozof Krasickiego to typ całkowicie pochłonięty pracą naukową, niezaprzątający sobie głowy sprawami materialnymi (w tym także spadkiem dla rodziny). Pokazuje to jego stan posiadania: słoiki, naczynia do doświadczeń, szkiełka, globusy, papiery, ława, dziurawy worek, bezużyteczne dla jego materialistycznie nastawionego spadkobiercy.
- W bajce Filozof szkiełko jest symbolem idealistycznego oddanie się nauce, a oko – trzeźwego patrzenie na życie z jego doraźnymi potrzebami. Spadkobierca nie jest w stanie docenić atrybutów naukowości – używa oka i widzi, że wszystko to, co zostało po stryju, nie przekłada się wprost na pieniądze, większość z tych przedmiotów można wyrzucić na śmietnik.
- Krasicki w przewrotny sposób drwi w utworze nie z uczonego, ale z jego pazernego bratanka, który naukę ma za nic. Tak poeta propaguje oświeceniowy kult nauki i empirii jako wartości nadrzędnej.
- Podobne wizerunki naukowców można odnaleźć w dziełach epoki pozytywizmu. Na przykład Geist z Lalki Bolesława Prusa to typ uczonego, który jest oddany swojej naukowej idei aż do wyniszczenia materialnego. Prus pokazuje swego bohatera z powagą, ale i jako ostrzeżenie, że całkowite podporządkowanie wszystkich spraw nauce może skutkować poważnym niebezpieczeństwem – nawet dla życia.
- Adam Mickiewicz w balladzie Romantyczność także odnosi się do atrybutu nauk empirycznych, czyli „szkiełka". Dla niego jednak naukowiec, nazwany w tym utworze Starcem, nie jest w stanie zobaczyć elementów metafizycznych rzeczywistości – dziewczyny rozmawiającej z duchem jej nieżyjącego chłopca. Narrator w balladzie Mickiewicza opowiada się po stronie prostego ludu, który nie zna nauki, ale rozumie rzeczywistość głębiej niż Starzec. To spojrzenie typowe dla epoki romantyzmu.
IV PODSUMOWANIE
Krasicki i Prus bardzo podobnie prezentują w swoich utworach postacie uczonych – jako osoby żyjące w zagraconych, pełnych tajemniczych akcesoriów pracowniach. Ich bohaterowie – intelektualiści są zupełnie oddani swoim pasjom. Mickiewicz zaś kreśli inny, krytyczny obraz naukowca, kontestując wartość poznania empirycznego jako najskuteczniejszej metody dochodzenia do prawdy.